Phân tích tác động của chính sách phí cảng mới của Mỹ đối với ngành vận tải biển toàn cầu

Chính quyền Tổng thống Donald Trump đang chuẩn bị áp dụng một chính sách phí cảng mới đối với các tàu thuộc sở hữu hoặc được sản xuất tại Trung Quốc. Chính sách này, dự kiến có hiệu lực từ tháng 10 năm 2025, đang tạo ra một “làn sóng tháo chạy” của các tàu Trung Quốc khỏi các tuyến đường đến Mỹ, gây ra những xáo trộn lớn trong ngành vận tải biển toàn cầu.

Động thái này xuất phát từ việc Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) tháng 4 công bố bộ áp phí theo giai đoạn với tàu thuộc sở hữu hoặc vận hành bởi công ty Trung Quốc, cũng như tàu đóng tại Trung Quốc do hãng vận tải khác điều khiển.

Kể từ 14/10, tàu Trung Quốc vào cảng Mỹ sẽ bị đánh thuế 50 USD/tấn tải trọng, tối đa 5 lần/năm, sau đó tăng lên 140 USD/tấn năm 2028. Theo chuyên gia, chi phí có thể lên đến vài triệu USD/tàu.

Với các hãng tàu khác chỉ dùng tàu do Trung Quốc đóng, phí khởi điểm sẽ là 18 USD/tấn hoặc 120 USD/container (tùy mức nào cao hơn), dự kiến tăng lên 33 USD/tấn hoặc 250 USD/container năm 2028.

USTR cho biết những khoản phí này nhằm tạo sự công bằng, sau khi Trung Quốc chiếm ưu thế trong ngành đóng tàu thế giới nhờ sự hỗ trợ của nhà nước. Hàn Quốc và Nhật Bản đứng thứ 2, 3.

Các hãng tàu Trung Quốc như Cosco được chính phủ hậu thuẫn – gọi mức phí này là “bất công” – có thể thấy việc chạy tàu trực tiếp đến Mỹ không còn khả thi về mặt kinh tế.

Phản ứng từ các chuyên gia và ngành công nghiệp

Các chuyên gia trong ngành vận tải biển đã bày tỏ sự lo ngại về tác động của chính sách này.

Làn sóng “tháo chạy” của tàu Trung Quốc: Theo Giám đốc Philip Damas của công ty tư vấn hàng hải Drewry (London), tỷ lệ tàu container do Trung Quốc đóng ghé các cảng Mỹ có thể giảm từ gần 20% vào cuối tháng 5 xuống chỉ còn 5% vào tháng 10. Ông Damas dự đoán “làn sóng ‘tháo chạy’ của tàu Trung Quốc sẽ tăng tốc khi đến gần tháng 10”. Dữ liệu từ Drewry cho thấy tổng số tàu Trung Quốc trên ba tuyến chính của Mỹ đã giảm khoảng 8% chỉ trong hai tháng, từ cuối tháng 5 đến cuối tháng 7.
Chi phí khổng lồ và khả năng cạnh tranh: John McCown, chuyên gia tại Trung tâm Chiến lược Hàng hải, cho biết việc gánh các khoản phí mới là “không khả thi” đối với các hãng tàu. Ông ước tính chi phí có thể lên đến vài triệu USD cho mỗi tàu. Nếu các hãng tàu Trung Quốc tiếp tục hoạt động và chịu phí, họ sẽ phải chuyển chi phí này cho khách hàng, điều này sẽ làm giảm khả năng cạnh tranh của họ một cách đáng kể.
Giải pháp liên minh và những khó khăn: Để đối phó với chính sách mới, các liên minh tàu như Ocean Alliance (gồm Cosco, OOCL, CMA CGM và Evergreen) đang tìm cách phối hợp để tránh sử dụng tàu Trung Quốc trên các tuyến đến Mỹ. Tuy nhiên, theo ông Damas, việc trao đổi tàu không phải là một giải pháp hoàn hảo vì sử dụng tàu của chính mình luôn rẻ hơn so với việc thuê chỗ trên tàu đối tác. Ông McCown cũng nhận định việc thỏa thuận giữa các thành viên liên minh sẽ “trở nên rắc rối”.
Sự thiếu rõ ràng về chính sách: Luật sư Leigh Hansson từ công ty luật Reed Smith cho biết các công ty vẫn đang trong quá trình tìm hiểu về các khoản phí và các điều kiện miễn trừ. Bà nhấn mạnh “mọi người vẫn còn bối rối không biết cuối cùng sẽ áp dụng phí nào” do có nhiều thay đổi so với đề xuất ban đầu.

Phản ứng từ chính quyền Trung Quốc

Phản ứng từ chính quyền Trung Quốc và các hãng tàu lớn của nước này khá gay gắt. Các hãng tàu Trung Quốc như Cosco, một doanh nghiệp được chính phủ hậu thuẫn, đã gọi chính sách này là “bất công”.

Bắc Kinh đã nhiều lần lên tiếng phản đối các chính sách thương mại của Mỹ, đặc biệt là các biện pháp thuế quan và phi thuế quan nhắm vào ngành công nghiệp Trung Quốc. Chính phủ Trung Quốc có thể coi động thái này là một phần của chiến lược kiềm chế sự trỗi dậy của họ trong ngành đóng tàu toàn cầu.

Đánh giá tác động đến Việt Nam

Chính sách phí cảng mới của Mỹ cũng sẽ có những tác động đáng kể đến Việt Nam, cả tích cực lẫn tiêu cực.

Tác động tiêu cực:
- Giá cước vận tải tăng: Việc các tàu Trung Quốc “tháo chạy” khỏi tuyến Mỹ có thể làm giảm số lượng tàu có sẵn, gây ra tình trạng thiếu hụt năng lực vận tải và đẩy giá cước lên cao. Do Việt Nam là một trong những quốc gia xuất khẩu hàng đầu sang Mỹ, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam sẽ phải chịu thêm chi phí vận chuyển, làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa.
- Mất ổn định chuỗi cung ứng: Các hãng tàu phải điều chỉnh lại tuyến đường và đội tàu, gây ra sự chậm trễ và mất ổn định trong chuỗi cung ứng. Điều này có thể ảnh hưởng đến lịch trình vận chuyển hàng hóa từ Việt Nam sang Mỹ, đặc biệt trong các ngành yêu cầu thời gian giao hàng chặt chẽ.
Tác động tích cực (cơ hội):
- Cơ hội cho các hãng tàu không phải của Trung Quốc: Các hãng tàu Việt Nam hoặc các hãng tàu quốc tế không có liên quan đến Trung Quốc có thể tận dụng cơ hội này để tăng cường hoạt động trên các tuyến vận tải đến Mỹ. Điều này giúp họ mở rộng thị phần và tăng doanh thu.
- Nâng cao vai trò của Việt Nam: Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang được tái cơ cấu, Việt Nam có thể trở thành một trung tâm logistics và sản xuất quan trọng hơn. Các nhà đầu tư và nhà sản xuất quốc tế có thể tìm kiếm các đối tác và tuyến đường thay thế, giúp Việt Nam củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng.

Dự báo và triển vọng

Chính sách phí cảng này được xem là một phiên bản “nhẹ hơn” của thuế quan. Tuy nhiên, nó vẫn có khả năng làm tăng giá vận chuyển và gây ra những xáo trộn lớn trong ngành. Các chuyên gia như ông McCown tin rằng phí cảng này có thể là một yếu tố quan trọng trong các cuộc đàm phán thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc.

Tuy nhiên, với việc chính sách có hiệu lực vào tháng 10 năm 2025, các hãng tàu và doanh nghiệp xuất khẩu cần chuẩn bị sẵn sàng cho những thay đổi. Việc tìm kiếm các đối tác vận tải thay thế, đa dạng hóa các tuyến đường và chủ động đàm phán giá cước sẽ là những bước đi cần thiết để giảm thiểu rủi ro.

Nguồn: Sưu tầm từ internet và từ Nikkei Asia