Đặt Phúc Lợi Con Người Lên Trên Chỉ Số Khí Thải: Quan Điểm Gây Tranh Luận Của Bill Gates

Trong nhiều thập kỷ, biến đổi khí hậu được xem là thách thức lớn nhất đe dọa nền văn minh nhân loại. Hàng loạt hội nghị thượng đỉnh và thỏa thuận quốc tế được xây dựng với mục tiêu giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới mốc 1,5–2°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Tuy nhiên, giữa những nỗ lực tập trung vào kỹ thuật và chính sách đó, Bill Gates đã đưa ra quan điểm gây chú ý: phúc lợi và sự an toàn của con người phải được ưu tiên hơn việc cứng nhắc theo đuổi các chỉ số khí thải.

Trong bài viết “Sự thật về khí hậu” ngày 28/10, ông cho rằng các thước đo truyền thống như CO₂ hay mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu không phản ánh đầy đủ chất lượng cuộc sống của những nhóm dân số đang chịu tác động trực tiếp. Gates đưa ra tình huống giả định rằng nếu phải lựa chọn giữa việc loại bỏ hoàn toàn bệnh sốt rét và để hành tinh nóng thêm 0,1°C, ông sẵn sàng chọn giải pháp thứ nhất, bởi những nỗi đau, thiệt hại và cái chết do bệnh tật đang diễn ra trước mắt mỗi ngày. Với ông, cách thế giới “đo” biến đổi khí hậu hiện nay đang bỏ quên yếu tố con người, vốn đáng lẽ phải giữ vai trò trung tâm.

Quan điểm của Gates được đưa ra chỉ vài tuần trước Hội nghị Thượng đỉnh Khí hậu Liên Hợp Quốc lần thứ 30 (COP30) tại Belem của Brazil, nơi các quốc gia sẽ cập nhật cam kết khí hậu, nhấn mạnh năng lượng tái tạo và kế hoạch loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch. Ông lo ngại rằng cuộc chạy đua theo con số khí thải, nếu tách rời phúc lợi xã hội, sẽ dẫn đến phản ứng ngược và làm tổn hại hàng tỷ người dân nghèo.

Một trong những trọng tâm lập luận của Gates là người nghèo, dù chịu tác động mạnh mẽ nhất từ biến đổi khí hậu, lại đang đối mặt với những thách thức cấp bách hơn nhiều như bệnh truyền nhiễm, thiếu điện và nước sạch, thiếu lương thực, tỷ lệ tử vong trẻ em cao và hệ thống y tế yếu kém. Trong bối cảnh đó, biến đổi khí hậu trở thành rủi ro dài hạn, khó thuyết phục hơn những vấn đề sinh tử trước mắt. Theo ông, thảo luận về khí hậu mà không gắn với nhu cầu sống còn của cộng đồng nghèo sẽ tạo ra sự xa rời thực tế và làm giảm hiệu quả chính sách.

Để minh chứng, Gates dẫn chỉ số Phát triển Con người (HDI) của Liên Hợp Quốc, thước đo từ 0 đến 1 đánh giá tuổi thọ, trình độ giáo dục và thu nhập bình quân đầu người. Thụy Sĩ hiện đạt HDI 0,96, trong khi Nam Sudan chỉ đạt 0,33 – mức thấp nhất thế giới. Khoảng 30 quốc gia thuộc nhóm HDI thấp nhất chiếm một phần tám dân số toàn cầu nhưng chỉ tạo ra 0,33% GDP. Trẻ em sinh ra tại Nam Sudan có nguy cơ tử vong trước năm tuổi cao gấp hàng chục lần so với trẻ em Thụy Điển, và cơ sở hạ tầng yếu kém kéo dài vòng luẩn quẩn đói nghèo. Theo ông, nếu chính sách khí hậu không xét đến các thách thức này, nó sẽ thất bại về mặt nhân đạo.

Gates cảnh báo rằng một số quốc gia đã áp dụng biện pháp khí hậu cực đoan mà không đánh giá hậu quả xã hội. Ông dẫn ví dụ một nước thu nhập thấp từng cấm hoàn toàn phân bón tổng hợp để giảm phát thải, khiến năng suất nông nghiệp giảm mạnh, nguồn cung lương thực thiếu hụt, giá cả leo thang và bất ổn xã hội nổ ra. Trong trường hợp khác, một số tổ chức cho vay quốc tế chịu áp lực từ nhóm cổ đông giàu có buộc họ ngừng tài trợ cho các dự án điện sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Mặc dù kỳ vọng giảm phát thải, các quyết định này khiến nhiều quốc gia nghèo không tiếp cận được nguồn điện ổn định cho gia đình, trường học và trạm y tế, qua đó cản trở phát triển kinh tế và đe dọa đời sống cơ bản.

Theo Gates, bản chất biến đổi khí hậu là vấn đề liên thế hệ, trong đó nhiên liệu hóa thạch mang lại lợi ích hôm nay nhưng gây hại cho tương lai. Xung đột giữa hiện tại và mai sau khiến nhiều chính phủ rơi vào hai thái cực: hy sinh phúc lợi xã hội vì mục tiêu môi trường, hoặc phớt lờ môi trường để ưu tiên tăng trưởng. Giải pháp phải nằm ở điểm cân bằng – vừa đảm bảo chất lượng sống, vừa duy trì cam kết khí hậu.

Các khảo sát tại nhiều quốc gia đang phát triển cho thấy người dân ưu tiên lương thực, y tế, việc làm và tiếp cận điện năng; trong khi biến đổi khí hậu chỉ được đặt sau các mối đe dọa cấp tính như bệnh tật và thiếu thuốc. Gates cho rằng đầu tư mỗi một đô la vào nông nghiệp và y tế có hiệu quả chống biến đổi khí hậu gián tiếp nhưng mạnh mẽ, vì nó giúp chống đói trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt, giảm tử vong do dịch bệnh và thiên tai, đồng thời xây dựng sức khỏe cộng đồng bền vững hơn.

Ông nhấn mạnh rằng mọi quyết định cần dựa trên dữ liệu về thiệt hại thực tế, cân nhắc chi phí – lợi ích và đánh giá tác động trực tiếp lên con người. Nếu chỉ tập trung vào CO₂, chính sách dễ rơi vào “ảo giác đạo đức” – cảm giác rằng mình đang làm điều đúng đắn, trong khi thực tế gây hại. Một chiến lược khí hậu đúng đắn cần đạt được sự công bằng giữa quốc gia giàu và nghèo, giữa thế hệ hiện tại và tương lai, và giữa trách nhiệm môi trường với quyền được sống trong điều kiện nhân bản.

Theo Gates, các quốc gia phát triển – vốn đã phát thải trong hàng thế kỷ – có nghĩa vụ chuyển giao công nghệ sạch giá rẻ, hỗ trợ tài chính ưu đãi và đầu tư vào nông nghiệp khí hậu–thông minh, đồng thời bảo đảm nguồn điện ổn định cho các dịch vụ thiết yếu. Ông cho rằng không thể yêu cầu các quốc gia nghèo từ bỏ nhiên liệu hóa thạch khi họ chưa có hạ tầng thay thế, và lộ trình hợp lý nhất là sử dụng song song nguồn năng lượng hóa thạch và năng lượng tái tạo trong một giai đoạn chuyển tiếp có kiểm soát.

Gates lập luận rằng chống đói nghèo cũng là cách chống biến đổi khí hậu, vì thu nhập cao hơn cho phép người dân đầu tư vào nhà ở kiên cố, tăng khả năng phục hồi sau thiên tai và cải thiện cơ sở hạ tầng – những yếu tố giúp tăng sức chống chịu. Bài học từ các cuộc khủng hoảng gần đây như Covid-19, khủng hoảng lương thực hay biến động năng lượng cho thấy hệ thống y tế yếu và hạ tầng kém khiến thiệt hại tăng vọt ngay lập tức, không phải trong tương lai xa.

Thay vì hỏi “chúng ta giảm được bao nhiêu gigaton CO₂?”, Gates cho rằng thế giới nên hỏi “có bao nhiêu người đã thoát khỏi đói nghèo, bệnh tật, thiếu điện và tử vong sớm?”. Đây mới là trọng tâm đạo đức của chính sách khí hậu. Kết thúc bài viết, ông khẳng định rằng biến đổi khí hậu, bệnh tật và nghèo đói đều nghiêm trọng và cần được đầu tư tương xứng, nhưng mọi chính sách phải dựa trên dữ liệu thực tế, không phải cảm tính.

Quan điểm của Bill Gates không phủ nhận biến đổi khí hậu, mà phản đối cách tiếp cận cực đoan và bỏ quên phúc lợi con người. Ông nhấn mạnh rằng con người phải là trung tâm của mọi chiến lược khí hậu, đầu tư vào y tế và nông nghiệp mang lại hiệu quả thích ứng mạnh mẽ, và các quốc gia nghèo không thể gánh áp lực tương tự các nước giàu. Khi thế giới chuẩn bị bước vào COP30, lời nhắc nhở này cho thấy một điều đơn giản: chúng ta cần khí hậu ổn định, nhưng không đánh đổi bằng sự sống của hàng tỷ người trong hiện tại.

Theo: vnexpress và sưu tầm từ internet.