BIR Cảnh Báo: Quy Định Thép Mới Của EU Nguy Cơ Mở Đường Cho Hạn Chế Thương Mại Phế Liệu Sắt Thép

Cập Nhật Tình Hình Đến Tháng 10/2025.

Trong một động thái nhằm bảo vệ ngành công nghiệp thép nội địa đang gặp khó khăn trước áp lực dư thừa công suất toàn cầu, Ủy ban Châu Âu (EC) đã công bố đề xuất một quy định mới mang tính đột phá và quyết liệt. Tuy nhiên, đề xuất này ngay lập tức vấp phải sự cảnh báo mạnh mẽ từ Hiệp hội Tái chế Quốc tế (BIR), trụ sở tại Brussels, về những hậu quả tiềm tàng đối với thị trường phế liệu sắt thép, một mắt xích quan trọng của kinh tế tuần hoàn và mục tiêu khử carbon của EU.

Đề xuất, được công bố vào ngày 07 tháng 10 năm 2025, không chỉ đơn thuần là một biện pháp phòng vệ thương mại mà còn là một nỗ lực nhằm củng cố khả năng cạnh tranh và tự chủ chiến lược của EU. Song, BIR lại nhìn nhận rằng, việc đưa vào một chế độ giám sát mới đối với phế liệu có thể tạo tiền đề cho những giới hạn thương mại trong tương lai, đe dọa trực tiếp đến tính cạnh tranh của ngành tái chế và các mục tiêu xanh của Châu Âu.

1. Tình Thế Nguy Cấp Của Ngành Thép EU: Lý Do Của Hành Động Quyết Liệt

Tài liệu giải thích (explanatory memorandum) của dự luật đã vẽ nên một bức tranh ảm đạm về ngành thép EU. Ngành này đang phải đối mặt với “áp lực nhập khẩu đáng kể và dai dẳng, cả về khối lượng lẫn giá cả, xuất phát từ mức độ dư thừa công suất toàn cầu không bền vững.”

Những thách thức chính và dữ liệu cập nhật (đến năm 2025):

• Dư thừa công suất toàn cầu: Dư thừa công suất thép toàn cầu hiện đang vượt quá 600 triệu tấn, gấp hơn bốn lần tổng mức tiêu thụ hàng năm của EU, và dự kiến sẽ tăng lên 700 triệu tấn vào năm 2027. Tình trạng này khiến thép nhập khẩu giá rẻ tràn vào thị trường EU, gây áp lực lên giá và sản lượng nội địa.
• Hiệu suất hoạt động thấp: Tỷ lệ sử dụng công suất sản xuất của ngành thép EU đã giảm mạnh, từ gần 80% năm 2008 xuống mức trung bình chỉ còn 65-67% vào năm 2024, một mức “thấp hơn nhiều so với mức có lợi nhuận.” Mục tiêu của ngành là nâng tỷ lệ này lên mức lý tưởng 85%.
• Mất việc làm và suy thoái: Kể từ năm 2008, ngành thép EU đã mất đi gần 100.000 việc làm trực tiếp (khoảng 25% lực lượng lao động) và buộc phải đóng cửa hoặc giảm công suất tại nhiều nhà máy trên khắp các quốc gia thành viên.

Những thách thức thương mại này lại diễn ra trong bối cảnh khó khăn chung: chi phí năng lượng và sản xuất tại EU cao hơn, thiếu sân chơi bình đẳng, và các nước thứ ba liên tục áp dụng các biện pháp hạn chế thương mại, khiến EU trở thành điểm đến chính cho sản phẩm thép dư thừa.

1.1. Rủi Ro Khử Carbon: Trường Hợp ArcelorMittal

Mối lo ngại lớn nhất của EC là cuộc khủng hoảng này đang đe dọa trực tiếp đến khả năng đầu tư vào các dự án thép xanh, làm chệch hướng các mục tiêu khử carbon của Liên minh.

Cập nhật quan trọng từ tháng 6/2025:

Để minh chứng cho sự “mất khả năng đầu tư” này, EC đã trích dẫn trường hợp của nhà sản xuất thép hàng đầu Luxembourg, ArcelorMittal. Vào tháng 6 năm 2025, ArcelorMittal đã chính thức thông báo ngừng triển khai các kế hoạch đã công bố trước đây nhằm lắp đặt công suất sản xuất Sắt Khử Trực tiếp (DRI) và Lò Hồ Quang Điện (EAF) tại Bremen và Eisenhüttenstadt, Đức.

Công ty cho biết việc thiếu chắc chắn về môi trường chính sách, thị trường và năng lượng khiến việc tiếp tục các dự án trị giá 1,3 tỷ euro này trở nên “bất khả thi.” Cụ thể, nguyên nhân bao gồm:

• Giá điện cao: Chi phí điện năng tại Đức quá cao để vận hành lò EAF một cách có lợi nhuận.
• Kinh tế Hydrogen chưa cạnh tranh: Nguồn cung và chi phí của hydrogen xanh chưa khả thi, và ngay cả DRI dựa trên khí đốt tự nhiên cũng không cạnh tranh được như một giải pháp tạm thời.
• Áp lực nhập khẩu: Mức độ nhập khẩu thép quá cao và nhu cầu yếu đã tạo ra một môi trường kinh doanh không thể đoán trước.

Việc ArcelorMittal phải thông báo hủy bỏ để không vi phạm hợp đồng tài trợ và chuyển hướng đầu tư sang các quốc gia EU khác (như Dunkirk, Pháp, nơi có sự chắc chắn về nguồn điện giá thấp) đã gióng lên một hồi chuông cảnh tỉnh, xác nhận rằng các biện pháp bảo hộ thương mại mới là cần thiết để tạo điều kiện kinh tế cho việc chuyển đổi xanh.

2. Chi Tiết Đề Xuất Quy Định Bảo Hộ Thép Mới Của EU

Đề xuất, nếu được Nghị viện Châu Âu và Hội đồng thông qua, sẽ thay thế cơ chế bảo hộ thép hiện tại của EU, dự kiến hết hạn vào tháng 6 năm 2026. Nó bao gồm ba biện pháp chính mạnh mẽ hơn nhiều:

1. Hạn chế Khối lượng Nhập khẩu Miễn Thuế: Giới hạn khối lượng nhập khẩu thép miễn thuế chỉ còn 18,3 triệu tấn mỗi năm, giảm mạnh 47% so với hạn ngạch thép năm 2024.
2. Tăng Gấp Đôi Thuế Ngoài Hạn Ngạch: Tăng mức thuế đối với lượng thép nhập khẩu vượt quá hạn ngạch từ 25% lên 50%.
3. Yêu cầu Truy xuất Nguồn gốc “Nấu chảy và Đúc” (Melt and Pour): Áp dụng yêu cầu truy xuất nguồn gốc chặt chẽ, buộc các nhà nhập khẩu phải khai báo quốc gia nơi thép được nấu chảy và đúc ở dạng lỏng lần đầu. Quy định này nhằm ngăn chặn hành vi lẩn tránh, tái xuất hàng hóa thông qua các nước thứ ba.

Mục tiêu của EC là rõ ràng: thông qua việc cắt giảm hạn ngạch và tăng thuế quan, họ hy vọng thị trường nội địa sẽ ổn định, cho phép các nhà sản xuất thép EU cải thiện hiệu suất kinh tế, đạt tỷ lệ sử dụng công suất có lợi nhuận và thu hút các khoản đầu tư cần thiết cho quá trình khử carbon.

3. Cảnh Báo Của BIR: Giám Sát Phế Liệu Gây Nguy Cơ Hạn Chế Thương Mại

Trong khi đề xuất của EC được Eurofer (Hiệp hội Thép Châu Âu) và các nhà sản xuất thép lớn hoan nghênh, nó lại gây ra lo ngại sâu sắc trong ngành tái chế. Ngay sau khi đề xuất được công bố, BIR, cơ quan đại diện cho ngành tái chế toàn cầu, đã đưa ra phản ứng chính thức, ủng hộ mục tiêu bảo vệ ngành thép nhưng cảnh báo về một khía cạnh quan trọng của dự luật.

Cơ chế Giám sát Phế Liệu Mới:

Mặc dù tại thời điểm này, đề xuất không áp đặt trực tiếp bất kỳ hạn chế xuất khẩu nào đối với phế liệu kim loại, BIR lưu ý rằng quy định mới này đã giới thiệu một chế độ giám sát mới (new monitoring regime) có thể “mở đường cho những giới hạn thương mại trong tương lai.”

Lập luận của BIR:

Giám đốc Môi trường và Thương mại của BIR, Alev Somer, nhấn mạnh rằng bất kỳ động thái nào hướng tới việc hạn chế xuất khẩu nguyên liệu thô thứ cấp (phế liệu) đều sẽ gây ra rủi ro nghiêm trọng:

1. Suy Yếu Tính Cạnh Tranh Của Ngành Tái chế: Việc hạn chế xuất khẩu phế liệu sẽ làm giảm tính cạnh tranh của ngành tái chế Châu Âu, vốn phát triển mạnh nhờ khả năng tiếp cận các thị trường toàn cầu.
2. Phá Hoại Mục Tiêu Kinh tế Tuần hoàn: Phế liệu kim loại (đặc biệt là phế liệu sắt thép) là nguồn tài nguyên chiến lược. Chúng là vật liệu không thể thiếu để khử carbon hóa ngành công nghiệp kim loại, vì việc sử dụng phế liệu trong lò EAF thải ra CO2 ít hơn đáng kể so với sản xuất thép từ quặng sắt. Hạn chế thương mại sẽ làm giảm động lực thu gom và xử lý phế liệu, đi ngược lại các mục tiêu kinh tế tuần hoàn của Châu Âu.
3. Nguyên tắc Thương mại Tự do: BIR khẳng định: “Nguyên liệu tái chế là yếu tố sống còn để khử carbon hóa ngành công nghiệp kim loại và cần được công nhận là nguồn tài nguyên chiến lược trong kinh tế tuần hoàn. Trao quyền cho các nhà tái chế bằng thương mại tự do – chứ không phải hạn chế họ – là chìa khóa để đạt được cả mục tiêu khí hậu lẫn khả năng cạnh tranh công nghiệp.“

BIR cho rằng, việc giữ cho thị trường phế liệu toàn cầu mở cửa là rất quan trọng để đảm bảo rằng phế liệu chất lượng cao có thể tìm được thị trường có nhu cầu cao nhất, tối đa hóa giá trị và thúc đẩy chu trình thu hồi, xử lý. Việc hạn chế xuất khẩu sẽ dẫn đến dư thừa phế liệu trong nước, làm giảm giá và làm suy yếu toàn bộ chuỗi giá trị tái chế.

4. Giải Pháp Thay Thế: Tập Trung Vào Kích Thích Nhu Cầu Thép Xanh

Thay vì dựa vào các rào cản thương mại có nguy cơ làm tổn thương một ngành công nghiệp xanh khác (tái chế), BIR nhấn mạnh rằng EU nên tập trung vào các cơ chế nhằm kích thích nhu cầu đối với thép tái chế.

Các biện pháp được đề xuất bao gồm:

• Mục tiêu Hàm lượng Tái chế (Recycled-content targets): Đặt ra các mục tiêu bắt buộc hoặc khuyến khích về tỷ lệ phế liệu được sử dụng trong sản xuất thép mới, đặc biệt là trong các dự án công cộng.
• Mua sắm Công Xanh (Green Public Procurement – GPP): Sử dụng quyền lực mua sắm của chính phủ để ưu tiên mua thép được sản xuất bằng các phương pháp carbon thấp (thường là EAF sử dụng phế liệu).
• Ưu đãi và Cơ chế Khuyến khích: Cung cấp các ưu đãi tài chính hoặc giảm thuế cho các nhà sản xuất thép cam kết sử dụng nguyên liệu tái chế, qua đó tạo ra một “sân chơi bình đẳng” cho thép xanh.

BIR lập luận rằng, nếu EU thực sự muốn thúc đẩy việc sử dụng phế liệu để đạt được các mục tiêu khí hậu, thì cách tiếp cận hiệu quả và phù hợp với thương mại tự do nhất là tạo ra nhu cầu nội địa mạnh mẽ thông qua các chính sách này, thay vì cố gắng giữ phế liệu lại trong khối bằng các biện pháp hạn chế xuất khẩu.

5. Những Tác Động Thương Mại và Triển Vọng Chính Trị

Đề xuất này đang tạo ra những căng thẳng thương mại ngay lập tức. Vương quốc Anh, nơi 78% xuất khẩu thép (khoảng 3,2 tỷ euro) hướng tới EU vào năm 2024, đã bày tỏ sự lo lắng tột độ. Các nhà sản xuất thép Anh cho rằng, các biện pháp này là một “mối đe dọa hiện hữu” đối với ngành công nghiệp của họ, vì một phần lớn thép sẽ phải đối mặt với mức thuế trừng phạt 50% nếu không được phân bổ hạn ngạch quốc gia.

Ủy ban Châu Âu khẳng định đề xuất này hoàn toàn tuân thủ các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và sẽ mở các cuộc tham vấn, đàm phán với các đối tác thương mại bị ảnh hưởng (theo điều XXVIII GATT) để phân bổ hạn ngạch cụ thể theo quốc gia. Mặc dù Trung Quốc là mục tiêu gián tiếp của vấn đề dư thừa công suất, dữ liệu cho thấy các nhà cung cấp trực tiếp lớn nhất cho EU vào năm 2024 là Ấn Độ (gần 4 tỷ euro), Hàn Quốc và Anh.

Đề xuất sẽ cần sự chấp thuận của Hội đồng và Nghị viện Châu Âu. Các nhà lãnh đạo EU đã bị áp lực phải hành động nhanh chóng để đảm bảo rằng các biện pháp có thể được thông qua và có hiệu lực trước khi các biện pháp bảo hộ hiện tại hết hạn vào giữa năm 2026.

Lựa Chọn Giữa Bảo Hộ Ngành Thép và Kinh Tế Tuần Hoàn

Đề xuất quy định mới của Ủy ban Châu Âu, được thúc đẩy bởi sự sụt giảm nghiêm trọng trong ngành thép và việc các dự án khử carbon lớn như của ArcelorMittal bị đình trệ, đánh dấu một bước ngoặt lớn trong chính sách thương mại của EU. Với việc giảm 47% hạn ngạch và tăng gấp đôi thuế quan, EU đã dựng lên một bức tường bảo hộ đáng kể.

Tuy nhiên, lời cảnh báo của BIR về việc chế độ giám sát phế liệu sắt thép có thể dẫn đến hạn chế thương mại trong tương lai đã đặt ra một câu hỏi chiến lược cho EU: Liệu việc bảo vệ một ngành công nghiệp (thép) có được phép hy sinh tính cạnh tranh của một ngành công nghiệp xanh khác (tái chế phế liệu) hay không?

Để cân bằng giữa mục tiêu bảo vệ thép và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, EU sẽ phải khéo léo điều chỉnh quy định. Việc thực hiện các cơ chế kích thích nhu cầu thép xanh, như mục tiêu hàm lượng tái chế và mua sắm công xanh, sẽ là chìa khóa để xoa dịu ngành tái chế, đồng thời vẫn đảm bảo ngành thép EU có đủ điều kiện kinh tế để tiến hành các khoản đầu tư cần thiết cho một tương lai carbon thấp.

Theo: recyclingtoday và sưu tầm từ ineternet.